PROF. DR. FUAT SEZGİN (1924-2018)

24Ekim 1924 tarihinde Bitlis'te dünyaya gelen Fuat Sezgin, ilkokulu Doğubayazıt'ta, ortaokul ve liseyi ise Erzurum'da bitirdikten sonra 1943 yılında İstanbul'a geldi. İstanbul Üniversitesi Şarkiyat (Doğu bilimi) Araştırmaları Enstitüsü'nde ünlü Alman şarkiyatçı Prof. Dr. Hellmut Ritter'in (1892-1971) öğrencisi olan Sezgin, Ritter'in tavsiyesi üzerine İslâm bilimlerine yöneldi. 1951'de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nden mezun olduktan sonra Arap dili ve edebiyatı alanında "Buhârî'nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar" başlıklı teziyle doktorasını tamamladı. Bu çalışmasıyla, hadis kaynağı olarak İslâm kültüründe önemli bir yere sahip olan Buhârî'nin sözlü kaynaklar yerine yazılı kaynaklara dayandığı tezini ortaya attı.

Türkiyeden Ayrılması

Doçent unvanını 1954 yılında alan Sezgin, 1960 askeri darbesinin ardından üniversitelerden uzaklaştırılan 147 akademisyen arasında kendi adının da bulunması üzerine 1961'de Türkiye'den ayrıldı ve çalışmalarına Goethe Üniversitesi'nde (Frankfurt) devam etti. Câbir bin Hayyân hakkında hazırladığı ikinci tezini 1965'te Goethe Üniversitesi Doğa Bilimleri Tarihi Enstitüsü'ne sunan ve bir yıl sonra profesörlüğe yükseltilen Sezgin, aynı yıl kendisi gibi şarkiyatçı olan Ursula Sezgin ile evlendi.

Gelişimler

Alanında şimdiye kadar yazılan en kapsamlı eser kabul edilen Geschichte des arabischen Schrifttums (Arapça Yazma Eserler Literatürü Tarihi) başlıklı kapsamlı eserinin ilk cildini 1967'de yayımlayan Sezgin, 1978'de Kral Faysal İslâmi İlimler Ödülü'ne lâyık görüldü. Bu ödül nedeniyle kendisine takdim edilen maddi desteği değerlendirerek 1982'de Goethe Üniversitesi Arap-İslâm Bilimleri Tarihi Enstitüsü'nü, ertesi yıl ise bu enstitü bünyesinde, tarih boyunca Müslüman bilim insanlarının icat ettiği 800'den fazla bilimsel alet ve düzeneğin modellerinin sergilendiği İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi'ni kurdu. Bu müzenin bir benzerini 2008 yılında İstanbul'da kuran Sezgin, 2010 yılında ise Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı'nın kuruluşuna öncülük etti

Başarıları

Kahire Arap Dili Akademisi, Şam Arap Dili Akademisi, Fas Rabat Kraliyet Akademisi, Bağdat Arap Dili Akademisi, Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyeliği de dâhil olmak üzere çok sayıda ödül ve nişana layık görülen Sezgin'e; Erciyes Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Süleyman Demirel Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi tarafından fahri doktora unvanları verildi. Frankfurt am Main Goethe Plaketi, Almanya Üstün Hizmet Madalyası, İran İslâmi Bilimler Kitap Ödülü ve Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü ile taltif edildi. Prof. Sezgin'in öncülüğünde kurulan İstanbul İslâm Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı 2016 Özel Ödülü'ne lâyık görüldü.

Geriye Kalanlar...

Arapça, Süryanice, İbranice, Latince ve Almanca başta olmak üzere toplam 27 dil bilen Prof. Dr. Fuat Sezgin, 30 Haziran 2018'de İstanbul'da vefat etti ve Gülhane Parkı'ndaki İstanbul İslâm Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi'nin bahçesine defnedildi. Vefatının ardından, 2018/6 sayılı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi ile 2019 yılı "Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı" olarak ilân edildi.

PROF. DR. FUAT SEZGİN'İN ESERLERİ

Prof. Dr. Fuat Sezgin, önemli bir kısmı İslâm bilim ve kültürünün kaynak eserlerini konu alan 1000'i aşkın bilimsel çalışma yayınlamıştır. Türkçe telif ve tercüme eserleri arasında şu kitaplar sayılabilir:

1.Sezgin, Fuat. 1984 Yılından 2011 Yılına Kadar Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü Yayınlarına Yazılan Avrupa Dillerindeki Önsözler. İstanbul: Timaş Yayınları; 2015.

2.Sezgin, Fuat. Amerika Kıtasının Müslüman Denizciler Tarafından Kolomb Öncesi Keşfi ve Piri Reis. İstanbul: Boyut Yayın Grubu; 2013.

3.Sezgin, Fuat. İslam Bilimler Tarihi Üzerine Konferanslar. İstanbul: Timaş Yayınları; 2012.

4.Sezgin, Fuat. İslam Kültür Dünyasının Bilimler Tarihindeki Yeri. Ankara: TÜBA Yayınları; 2014.

5.Sezgin, Fuat. İslam Uygarlığında Astronomi, Coğrafya ve Denizcilik. İstanbul: Boyut Yayınları; 2009.

6.Sezgin, Fuat. İslam Uygarlığında Mimari, Geometri, Fizik, Kimya, Tıp, Saatler, Optik Mineraller, Savaş Tekniği, Antik Objeler. İstanbul: Boyut Yayın Grubu; 2012.

7.Sezgin, Fuat. İslam'da Bilim ve Teknik – Arap İslam Bilimleri Tarihine Giriş. Cilt: I. Çev: Abdurrahman Aliy. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları; 2007.

8.Sezgin, Fuat. İslam'da Bilim ve Teknik – Arap İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü Aletler Koleksiyonu Kataloğu: 1) Astronomi. Cilt: II. Çev: Abdurrahman Aliy. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları; 2007.

9.Sezgin, Fuat. İslam'da Bilim ve Teknik – Arap İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü Aletler Koleksiyonu Kataloğu: 2) Coğrafya 3) Denizcilik 4) Saatler 5) Geometri 6) Optik. Cilt: III. Çev: Abdurrahman Aliy. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları; 2007.

10.Sezgin, Fuat. İslam'da Bilim ve Teknik – Arap İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü Aletler Koleksiyonu Kataloğu: 7) Tıp 8) Kimya 9) Mineraller. Cilt: IV. Çev: Abdurrahman Aliy. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları; 2007.

11.Sezgin, Fuat. İslam'da Bilim ve Teknik – Arap İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü Aletler Koleksiyonu Kataloğu: 10) Fizik 11) Mimari 12) Savaş Tekniği 13) Antik Objeler. Cilt: V. Çev: Abdurrahman Aliy. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları; 2007.

12.Sezgin, Fuat. İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesi (Toplu Bir Bakış). İstanbul: İBB Yayınları; 2010.

13.Sezgin, Fuat. Kâtip Çelebi'nin Esas Kitab-ı Cihannüması ve Coğrafya Tarihindeki Yeri. İstanbul: Boyut Yayın Evi; 2018.

14.Sezgin, Fuat. Tanınmayan Büyük Çağ – İslâm Bilim ve Teknoloji Tarihinden. İstanbul: Timaş Yayınları; 2010.

İSLAM BİLİM TARİHİNDE ÖNE ÇIKAN BAZI BİLGİNLER

 İbn-i Hayyan (721-815)

Ebû Mûsa Câbir bin Hayyân, Batı dünyasında Latince Geber ya da Geberus adıyla bilinir. Abbâsîler döneminde yaşamış ve İslâmiyet'te fen bilimlerinin temelini atmış çok yönlü bir bilgindir. 

Kimya, fizik, tıp, astronomi, fizik tedavi, mühendislik, felsefe gibi alanların yanı sıra, astroloji ve simya ile de ilgilenmiştir.

 El-Hârizmî (780-850)   Hârizmî ya da tam adıyla Ebû Ca'fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, matematik, gökbilim, coğrafya ve algoritma ]alanlarında çalışmış Fars bilim insanıdır. Matematik alanındaki çalışmaları cebirin temelini oluşturmuştur. Bir dönem bulunduğu Hindistan'da sayıları ifade etmek için harfler ya da heceler yerine basamaklı sayı sisteminin kullanıldığını saptamıştır.  Cebir sözcüğü de Harezmi'nin 'El'Kitab'ül-Muhtasar fi Hısab'il Cebri ve'l-Mukabele" (Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap) adlı eserinden gelmektedir. Bu eser aynı zamanda doğu ve batının ilk cebir kitabı olma özelliğini taşımaktadır.   'Hesab-ül Cebir vel-Mukabele' adlı kitabı, matematik tarihinde, birinci ve ikinci dereceden denklemlerin sistematik çözümlerinin yer aldığı ilk eserdir. Bu nedenle Harezmî (Diophantus ile birlikte) 'cebirin babası' olarak da bilinir.    İngilizce'deki 'algebra' ve bunun Türkçe'deki karşılığı olan 'cebir' sözcüğü, Harezmî'nin kitabındaki ikinci dereceden denklemleri çözme yöntemlerinden biri olan 'el-cebr'den gelmektedir.   Zekeriyyâ er Râzî (865-925)   Zekeriyyâ er Râzî ya da tam adıyla Ebû Bekir Muhammed bin Zekeriyyâ er-Râzî, Fars simyacı, kimyager, hekim ve filozoftur. Gençlik yıllarında edebiyat ve musiki ile ilgilenmiştir ve geçimini kuyumculuk yaparak sağlamıştır.    Râzî doğduğu şehir olan Rey'de felsefe, matematik, doğa bilimleri ve astronomi eğitimi aldıktan sonra Bağdat ve başka İslâm şehirlerinde öğrenimini tamamladı. Daha sonrasında da tıp öğrenimi gördü.    Rey ve Bağdat hastanelerinde başhekim olarak çalışan Râzî'nin eserlerinin hemen hemen hepsi Latinceye çevrilmiştir. Tıp alanında yazdığı 'Hâvî' adlı ansiklopedi 17. yüzyıl'a kadar alanında en önemli başvuru kaynaklarından biri olmuştur.    Râzî'nin tıp bilimine yaptığı en önemli katkılardan biri de ilk defa kimyayı tıbbın hizmetine sunmuş olmasıdır.   İbn-i Heysem (965-1040)
  İbn-i Heysem, Hasan ibn al-Hasan ibn al-Haytham, Latince Alhacen ya da Alhazen isimleriyle tanınmıştır. Arap fizikçi, matematikçi ve filozoftur. İbn-i Heysem 965'te Basra'da doğdu, 1038-1040 yılları arasında Kahire'de öldü. Fizik, matematik ve felsefe alanlarında çalışmalar yapmıştır. Öğrenimine Basra'da başladı. Zamanının yüksek din ve fen ilimlerini de burada öğrendi. Tahsilinin bir kısmını tamamladıktan sonra, Bağdat'a giderek özellikle; matematik, fizik, mühendislik, astronomi, metalurji gibi pozitif bilimleri öğrenip, şöhrete kavuştu.    

El - Birunî (973-1048)

Bîrûnî  ya da tam adıyla Ebu Reyhan Muhammed bin Ahmed el-Birûnî,  Batı dillerinde Alberuni veya Aliboron olarak tanınır.  Gökbilim, matematik, doğa bilimleri, coğrafya ve tarih alanındaki çalışmalarıyla tanınır. Çok yönlü bir bilim adamı olan El-Birûnî, ilk öğrenimini Yunan bir bilginden aldı. Tanınmış ve seçkin bir aileden gelen Harezmli matematikçi ve gökbilimci Ebu Nasr Mansur tarafından kollanan El-Birûnî, ilk çalışmalarını bu alimin yanında yaptı. İlk eseri, 'Asar-ül Bakiye'dir. El-Bîrûnî'nin eserlerinin sayısı yüz seksen civarındadır. Yetmiş adet astronomi ve yirmi adet de matematik kitabı bulunmaktadır.  Tıp, biyoloji, bitkiler, madenler, hayvanlar ve yararlı otlar üzerinde bir dizin oluşturmuştur. Ancak bu eserlerden sadece yirmi yedisi günümüze kadar gelebilmiştir.    İbn-i Sînâ (980-1037)   İbn-i Sina, ya da tam adıyla, Abû ʿAlî al-Ḥusayn ibn ʿAbd Allah ibn Al-Hasan ibn Ali ibn Sînâ'dır. Fars kökenli tıp adamı, fizikçi, yazar, filozof ve âlimdir.  Buhara yakınlarındaki Afşana köyünde (Özbekistan)  yılında dünyaya gelmiş ve Hamedan şehrinde (İran) vefat etmiştir. Tıp ve Felsefe alanına ağırlık verdiği değişik alanlarda 200 kitap yazmıştır.  Batılılarca, Orta Çağ Modern Biliminin kurucusu,hekimlerin önderi olarak bilinir ve 'Büyük Üstad' ismi ile tanınır. Tıp alanında yedi asır boyunca temel kaynak eser olarak süre gelen El-Kanun fi't-Tıb (Tıbbın Kanunu) adlı kitabı ile ünlenmiş ve bu kitap Avrupa üniversitelerinde 17. asrın ortalarına kadar tıp biliminde temel eser olarak okutulmuştur.   Pîrî Reis (1465/1470 -1554)   Pîrî Reis Osmanlı Türk'ü denizci ve kartografıdır. Asıl adı Muhyiddin Pîrî Bey'dir. Amerika'yı gösteren meşhur haritası ve 'Kitab-ı Bahriye' adlı denizcilik kitabıyla tanınmıştır.    Kâtip Çelebi (1609-1657)   Kâtip Çelebi ya da Hacı Halife, tarih, coğrafya, bibliyografya ve biyografya ile ilgili çalışmalar yapmış Türk-Osmanlı âlimdir.  Dünya bilim edebiyatında en ünlü ve bilinen eseri; İslam dünyasının en değerli eserlerini içeren 15.000 kitabı ve 10.000 müellifi (yazar) alfabetik dizin sistemine göre tanıtan 'Keşf ez-zunûn 'an esâmî el-kutub ve-l-fünûn'dur.  Ayrıca daha sonra İbrahim Müteferrika tarafından basılan meşhur coğrafya ansiklopedisi 'Cihannüma' ile tanınır.